KÖY ENSTİTÜSÜNDE KADIN BİR MİMAR: HASANOĞLAN KÖY ENSTİTÜSÜ VE MUALLA EYÜBOĞLU ANHEGGER

Özet

Köy enstitüleri girişimi Atatürk’ün teşvikiyle, Türkiye’nin köy ve ilçelerindeki nüfusun eğitime erişimi için atılmış önemli adımlardan bir tanesidir. Bu durumun en büyük sebebi ise Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun büyük çoğunluğunun köylerde yaşaması ve savaş sonrası yıkım ve ekonomik durumdan kaynaklı olarak eğitim faaliyetlerinin ihmal edilmiş olmasıdır. Dolayısıyla bu konuya fazlasıyla önem veren Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere çeşitli Türk aydınları, girişimleriyle kalkınma anlamındaki en büyük adımların köylerden başlatılması gerektiğini ifade etmişlerdir. 1935'te hazırlıklarına başlatılan köy enstitülerinin 1937'de denemesine girişilmiş, 1940 yılında ise yasal bir zemine oturtulmuştur. Köy enstitülerinin amacı; öğretmenler yetiştirmenin yanında çeşit meslek gruplarının da eğitim almasını sağlamaktır. Mustafa Kemal Atatürk, nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan köylülerin okutulmadan ve aydınlatılmadan, yapılan devrimlerin ömürlerinin uzun süreli olamayacağını düşünmekteydi. Köy enstitüsü yapılarının planlanmasında ve uygulanmasında pek çok mimarın görev almasına olanak tanınmış ve birçok ilin birçok köyünde enstitülerin kurulması sağlanmıştır. On dört köy enstitüsü 1940-1941 yıllarında kurulmuş olup on beşinci enstitünün çalışmalarına başlanmış ve yer olarak da Ankara’nın köylerinden ve şehre otuz beş kilometre uzaklıkta olan Hasanoğlan köyünde olması gerektiğine karar verilmiştir. Çalışma kapsamında da irdelenecek olan Hasanoğlan Köy Enstitüsünün kuruluşunda ve mimari tasarım sürecinde Cumhuriyet dönemi ilk kadın mimarlarından Mualla Eyüboğlu Anhegger’in etkin rol aldığı görülmektedir. Anhegger’i, dönemin diğer mimarlarından farklı kılan, köy enstitülerinin oluşumunda hem eğitimci hem de mimar kimliğiyle rol almış olmasıdır. Ancak zehirli sıtma hastalığına yakalndığı için 1947 yılına kadar hizmet ettiği hasanoğlan köy enstitüsünden ayrılmak zorunda kalmıştır. Bu çalışmada Atatürk’ün değer verdiği eğitimin Anadolu’nun dört bir yanına ulaşması bağlamında mimar Mualla Eyüboğlu Anhegger’in çalışmanın evrenini oluşturan Hasanoğlan Köy Enstitüne mimar kimliğinin yanında eğitimci kimliğiyle de çok yönlü katkılarının, nitel araştırma yöntemlerinden betimleyici vaka çalışması yaklaşımı ile irdelenmesi amaçlanmaktadır.