Gözetleyenin Gücü

Özet

Nuri Bilge Ceylan, filmleriyle bir taşra ve Anadolu betimlemesi yaparken, içeriğine kendi yaşamını, hayallerini ve bıraktığı coğrafyayı yerleştirir. Gerçekliğin sunumundan yana tavrıyla, çektiği fotoğraf karesi sahneleriyle görüntünün gücünü ekrana yansıtır. Görüntüye anlam katma derdiyle hemhal olan yönetmen sade bir dille doğal filmler çekmiştir. Coğrafya ve ürettiği kültür bir insanın karakterine etki eden en önemli etmenlerdendir. Çağdaş sinemacılar içinde yer alan Ceylan, bir yönetmen olarak kendi coğrafyasıyla paralel filmler üretirken, filmlerin içeriğine yine kendi iç dünyasına ait okuduğu edebi türleri katmaya özen gösterir. Sanatsal birikimini filmlerine taşımasıyla Türk Sineması’na yenilikçi ve zengin bir bakış açısı getirmiştir. İstanbul’daki Anadolu’yu mekân seçen Ceylan, tercih ettiği doğal mekânlarla (orman, deniz kıyısı, bozkır, karla kaplı bir dağ… gibi insanın doğa ile olan aidiyete dair ilişkiselliğini göstererek) pastoral bakış açısını durağan özellikle ilk filmlerinde minimal tarzda aktarır. Ceylan, tarzını net çizgilerle belirleyen ana akım sinemaya boyun eğmeyen bir yönetmendir. Kullandığı kamera açılarıyla ya da karakterlerini konumlandırışıyla yönetmen bir dikizleme - gözetleme konumuna geçer. Gözetleyen bir göz aracılığıyla, kenarda kalmış, şehrin dışında yaşayan insanlara kimi zaman taşrada, kimi zaman da İstanbul’un göbeğinden bakar. Bu çalışmanın amacı yönetmenin nasıl baktığı Ceylan’ın filmografisi üzerinden panopticon kavramı ekseninde içerik analizi yapılarak ortaya koymaktır. Bu doğrultuda yönetmenin filmografisi içinden Kasaba (1997), Mayıs Sıkıntısı (1999), Uzak (2002), Bir Zamanlar Anadolu’da (2011) ve Ahlat Ağacı (2018) filmleri panopticon kavramı ekseninde analiz edilerek çalışmanın kapsamını belirlemiştir. Çalışmada yer verilen filmlere dair teknik bilgiler, filmlerin hikâyesi ve yönetmenin filmlerinde değişen sinema dili, zaman ve mekânı nasıl kurguladığı, kullandığı kamera açıları, oyunculuk tercihleri kavramın nedenselliğini ortaya koyma açısından ele alınmıştır