Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarih Eksesninde İçecek Kültürü Üzerine Bir Değerlendirme

Ferit  YÜCEBAŞ; Ferit Ercan YARGUN

doi:10.5281/zenodo.17009513

Yazarlar

Ferit YÜCEBAŞ Van Yüzüncü Yıl University https://orcid.org/0000-0002-4645-1734
Ferit Ercan YARGUN Van Yüzüncü Yıl University https://orcid.org/0009-0006-3781-9804

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.17009513

Anahtar Kelimeler:

Çay, Kahve, İçecek Mekânları, Gazlı İçecekler, Türk Mutfağı

Özet

İçecek kültürünün temel çıkış noktası biyolojik bir ihtiyaç olsa da, tarihsel süreç içerisinde bu ihtiyaç yalnızca hayatta kalma amacını aşarak keyif ve haz veren bir tüketim unsuruna dönüşmüştür. İçerdiği besin değerleri ve su oranıyla yaşamsal önem taşıyan içecekler, zamanla damak tadına hitap eden bir çeşitlilik kazanmıştır. Bu dönüşümde coğrafi koşullar, yerel bitki örtüsü, sosyo-kültürel yapı, ticaret ve teknolojik ilerlemeler belirleyici rol oynamıştır. Osmanlı’dan günümüze uzanan bu tarihsel çizgide şekillenen içecekler, Türk mutfağında kalıcı bir yer edinmiş ve toplumsal tercihlerde önemli bir yer tutmuştur. Bu içeceklerin tüketildiği, isimleriyle özdeşleşmiş özel mekânlar da bu kültürel yapının bir parçası olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel bitkisel içeceklerden başlayarak, teknolojik gelişmeler ve toplumsal dönüşümler neticesinde içecek türleri hem çeşitlenmiş hem de nitelik bakımından değişime uğramıştır. Ancak bu gelişmelerin yanında, doğallığın yitimi ve kültürel özgünlüğün zayıflaması gibi olumsuz etkiler de görülmüştür. Günümüzde yaygınlaşan kolay erişim, hızlı tüketim ve endüstriyel üretim anlayışı, geçmişin zengin içecek kültürünü sadeleştirerek ticarileştirmiştir. Dolayısıyla bugünkü içecek kültürü, bir yandan geçmişten gelen geleneksel tatları yaşatmaya çalışırken, diğer yandan modern yaşamın etkisiyle köklü bir dönüşüm süreci geçirmektedir.

İndirmeler

İndirme verileri henüz mevcut değil.

Referanslar

Arşivler

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Y.PRAK.OMZ. 1/84 (27.10.1312

BOA, ZB.364-62 (R.15.02.1324

BOA, DH.MKT. 1850/58 (H-08-12-1308

BOA, DH.MKT. 2048/69 (H-16.07.1310

BOA, HR.TH. 156/84 (H-20.05.1895

BOA, ZB.364-62 (R.15.02.1324

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/ 286.61.11

BCA, 534/ 37450-150511-11

BCA, 30.18.1.2/ 198.57.1

BCA, 30.18.1.2/510.232.1

BCA, 30.1.0.0/6.32.31

BCA, 30.18.1.2/104.9.1

BCA, 30.10.0.0/66.440.8, 2

BCA, 30.18.1.2/163.68.3

BCA, 30.10.0.0/14.80.17, 5

BCA, 30.1.0.0/80.507.5

BCA, 30.18.1.2/188.46.7

BCA, 30.18.1.2/141.95.17

BCA, 30.18.1.2/ 147.56.18

Dış İşleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi,534.37065.148768.44

Dış İşleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, 36058-142460-615, 3

Resmi Yayınlar

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi

T.C. Resmî Gazete

Süreli Yayınlar

Akis

Akşam

Cumhuriyet

Milliyet

Nokta

Ses

Son Posta

Ulus

Vakit

Yeni Asır

Yeni İstanbul

Yeni Sabah

Yön

Araştırma Eserler

Akdağ, Ebru. (2011) Türkiye meyve suyu vb. ürünler sanayi raporu. İstanbul: Meyve Suyu Endüstrisi Derneği (MEYED)

Arkan, Özdemir Kaptan. (1994) “Lokantalar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (Cilt5, S. 221) Kültür Bakanlığı ve İstanbul Tarih Vakfı Ortak Yayını

Bey, Abdulaziz. (1995) Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. İstanbul: Tarih Vakfı

Bilgin, Arif. (2020) Osmanlı kültüründe şerbet. Toplumsal Tarih, Mayıs, 50-57.

Coca-Cola İçecek, (2022) Entegre Faaliyet Raporu, 2022

Coca Cola (2009-2010) Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporu,

Çakır, Fatma (2010) Farklı Polietilen Tereftalat (Pet) Şişelerde Ambalajlanan Gazlı Kola İçeceğinin Co2 İçeriği Üzerinde Çeşitli Faktörlerin Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.

Çay Sektörü Raporu, (2016) Çay işletmeleri Genel Müdürlüğü ÇAYKUR

Çay Ürün Raporu (2023) Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara: TEPGE

Çay Ürün Raporu (2024) Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara: TEPGE

Çelebi, E. B. Derviş Mehemmed Zıllî, (1996) “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi” I. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu Dizini, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Hazırlayanlar: Robert Dankoff- Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı

Değerli, Alper, Değerli, Başak (2019) Aydınlanma Çağının İçeceği Kahveden Post modern Dönemin Küresel Tüketim Aktörü Kahveye Bir Yolculuk: Londra Örneği. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(1), 239 269.

Dirsehan, T. (2015). Coca Cola’nın Uluslararası Pazarlama Stratejilerine Yönelik Bir Yazın Taraması. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 18-42.

Doruk, Sevimce Karadoğan, Savaş, Sezgin (2017) Benzer sektörde faaliyet gösteren kurumların kuruluş tarihi sıralamasının kurum kültüründe ortaya çıkan yansımaları: Alfred Adler üzerinden Coca Cola ve Pepsi kurumları üzerine bir değerlendirme. İstanbul

Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi| Istanbul University Faculty of Communication Journal, (53), 103-137.

Doyuran, S. Dilek, Gültekin, Mina (2002) Türkiye’de meyve suyu sektörü. Gıda Mühendisliği Dergisi, 13, 35-39.

Erşahin, Rukiye (2021) Shall we have a tea? Tea in a socio-cultural perspective.

Göde Merve Özgür, Sayarı, Burcu Kaya ve Ekincek, Sema (2023) Bir Cumhuriyet Dönemi İçeceği Olarak Çayın Türk Toplumundaki Yolculuğu. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 6(3) – 2023

Harmandar, Sevde (2020) 19. Yüzyılda İstanbul’da Değişen Eğlence anlayışı ve Yeni Eğlence Mekânları. Etüt Dergisi, 1(1), 114-117.

İhtisaslaşma, R. T. E. Ü. Ç. Koordinatörlüğü, Çay Çalıştayı (2019) Çalıştay Sonuç Raporu.

Kefeli, E., Şahin, Ö., & Yarmacı, N. (2020). Üçüncü nesil kahve işletmelerinde Türk kahvesinin yeri: İstanbul örneği. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 4(2), 130-147.

Kuzucu, Kemalettin (2012) Bin Yılın Çayı: Osmanlı’da Çay ve Çayhane Kültürü, İstanbul: Kapı Yayınları.

Reimetz, Stephan (2003) Çayın Kültür Tarihi, Ankara: Dost Kitapevi

Saklı, Ali Rıza (2019) Türk Çay Sektöründe Yasal Gelişim ve 1984 Serbestleştirmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(2), 511-534.

Sanz, Manuel Serrano Y. (1557) Türkiye'nin Dört Yılı, 1552-1556.(çev: A. Kurutluoğlu). Kervan Kitapçılık A. Ş.

Sırıklı, İsmet Kutay & Özkanlı, Oya (2021) Türk mutfağında şerbet geleneği ve 2000'den sonra Türkiye’de şerbet tüketiminin durumu. Social Sciences Studies Journal, 7(81), 1832-1839.

Simyonidis, Meri Çevik (2018) İstanbul’um Tadıım, Tuzum, Hayatım, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ. (2. Baskı)

Solmaz Yasemin, Altıner, Dilek Dülger (2018) Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 108-124.

Taştan, Yahya Kemal (2009) Sufi Şarabından Kapitalist Metaya Kahvenin Öyküsü. Gazi Akademik Bakış, (04), 53-87.

Oral, Mehmet Zeki (1957) Selçuk Devri Yemekleri. Türk Etnografya Dergisi, (53), 29-34.

Özer, İlbeyi (2014) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda. İstanbul: Truva Yayınları

Özgüneş Uşaklıgil Çiçek (2021) Coca-Cola İçecek Hazine ve Yatırımcı İlişkileri Direktörü, Tüyid Yönetim Kurulu Üyesi (Röportaj).

Özpınar Necati, Türkoğlu Şifa, Dağ Şeker, Özpınar Hülya (2014). Kola Özütünün Farklı Dozlarının Caenorhabditis Elegans Bireylerinde Yaşam Süresi, Yumurtadan Çıkma Oranı ve Fiziksel Büyüme Üzerine Etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 35(1), 12-20.

Ülgen Hayri, Dikmen Cem (2003) Dimes Gıda Sanayi ve Ticaret A. Ş. Istanbul Management Journal · Cilt Haziran 2003, Sayı 45, ss. 72-79 .

Ünsal, Artun (1994) “Mutfak” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (Cilt:6, S. 6.), İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı

Ünver, Ahmet Süheyl (1963) Türkiye'de kahve ve kahvehaneler.

Yapraklı, Şükrü (2024) 27. Pazarlama Kongresi Bildiri Kitabı Pazarlamada Yapay Zekâ, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş

Yerasimos, Marianna (2011) Evliya Çelebi Seyahatnlmesi'nde Yemek Kültürü; Yorumlar ve Sistematik Dizin, İstanbul: Kitap Yayıneyi Ltd.

Yiğit, Yusuf ve Emine Ay Yiğit (2016, October) Osmanlı Mutfak Kültürü. In Congress Book (P. 8) Çin'den Adriyatik'e, Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 2023. Antalya, Türkiye

https://www.alarkocarrier.com.tr/Data/Files/Dokumanlar/kurumsal/tarihce/tarihcealarko-1960-coca-cola-turkiyede.pdf (Erişim Tarihi: 06.03.2024)

https://www.dimes.com.tr/tarihce (Erişim Tarihi: 01.07.2025)

https://www.tamek.com.tr/hakkimizda (Erişim Tarihi: 01.07.2025)

https://manifold.press/mesrubat-tarihinde-bir-cevelan (Erişim Tarihi: 01.07.2025)