RUS İŞGALİNE KADAR BÜYÜK CÜZ KAZAKLARININ SİYASİ DURUMU

Özet

Yersiz yurtsuz halk ve paralı asker manasındaki “Kazak” sözü, XV. yüzyıldan itibaren bir halk adı olarak karşımıza çıkıyor. Günümüzdeki Kazak coğrafyasında, Ebulhayr Han liderliğinde kurulmaya çalışılan Özbek Hanlığı’ndan ayrılan gruplar, kısa sürede Kazak halkını ortaya çıkardı. Kazaklar, Türk boyları ve onlara katılan Moğol grupların birleşmesi ile 1465 yılında Kazak Hanlığı’nı kurdular. Cüzlerin nasıl ve ne zaman kurulduğu meselesi, Kazak tarihinin aydınlatılamayan konusu olarak kalmaktadır. Kazakların siyasi teşkilatlanmasına göre: Batı Kazakistan’da Küçük Cüz; Orta ve Doğu Kazakistan’da Orta Cüz ve Güney ve Güneydoğu Kazakistan’da da Büyük Cüz mevcut idi. Kazak tarihi araştırmacıları, konuyu ele alırken daha çok Küçük ve Orta Cüzleri ele almaktadırlar. Büyük Cüz’de ise Rus işgaline kadar olan tarihinde, Jolbars Han (1720-1739) dışında bir han olup olmadığının belli değildir. Ayrıca, güçlü doğu komşuları olan Cungarların baskısı ve Cüz üzerinde hakimiyetleri vardı. Büyük Cüz, bu sebeplerle yakın ilişkileri olan Küçük ve Orta Cüzlerin dışında, komşularının hakimiyetinde kaldı.

Makalede Kazak tarihinin önemli bir parçası olan Büyük Cüz’ün Rus işgaline maruz kalmasına kadar tarihi ele alındı. Bu dönem, kaynaklarda Kazak Cüzlerinden ilk bahsedildiği kabul edilen 1569 yılından 1845 yılına kadar olan zamanı kapsar. Büyük Cüz, 1845 yılına kadar önce bağımsız olduğu dönem; Cungar hücumları ve bu hücumlar neticesinde kurulan Cungar hakimiyeti; Çin hakimiyeti; Orta Cüz Hanı Abilay Han’ın nüfuzu ve Taşkent ve Hokand hanlıklarının hakimiyet kurma sahası oldu.