YERALTI EDEBİYATININ KÜRESEL PANORAMASI ÜZERİNE BİR KARŞILAŞTIRMA DENEMESİ

Özet

Edebiyat; toplumsal yapıdaki dönüşümlere, kültürel, sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişmelere uyar. Zamanla kimi akımlar, üsluplar ve türler değerini kaybederken yenileri ortaya çıkar ya da zamanın ruhuna göre biçim değiştirir. İçinde yaşadığımız küresel çağın, internet teknolojisinin, postmodern ilişkilerin açığa çıkardığı edebiyat eğilimlerinden biri de Yeraltı edebiyatıdır. Yeraltı edebiyatı özü itibariyle her türlü illegal ve gayriahlaki davranışın ve edimin kendine yer bulduğu, cinselliğin, şiddetin, uyuşturucunun nihilist, anarşist ve köktenci bir yaklaşımla kotarıldığı; üslup bakımından ise argonun, küfrün, kabalığın egemen olduğu bir edebiyattır. Egemen sisteme ve onun tüm kurumlarına karşı çıkmayı hedefler ve kanuni tüm değer yargılarını ters yüz etmeye çalışır. Günümüzde gerek içerik gerekse biçim özellikleri bakımından somut birtakım kriterler edinmiş olan Yeraltı edebiyatı, popülerleşmiş; polisiye, politik, gotik, ütopik, erotik, minör, bilimkurgu vb. türlerle sentezlenerek zenginleşmiştir. Dünyada Yeraltı edebiyatı, Fransa başta olmak üzere Kıta Avrupa’sında doğmuş esas ivmesini ise ABD’de kazanmıştır. Türkiye’de de özellikle 1980 darbesinden sonra belirginleşen ve 2000’li yıllardan sonra güçlenen Yeraltı edebiyatının kökleri ise 19. yüzyılda yoğunlaşan modernleşme çabalarına kadar uzanmaktadır. Türkiye modernleşmesinin ilk baştaki model ülkesi konumunda olan Fransa ile sonrasında askeri, ekonomik, kültürel ve ticari ilişkilerinin odağında yer alan Almanya bağlamında Yeraltı edebiyatının karşılaştırmalı bir analizini yapmak, Yeraltı edebiyatının güncel panoramasını sunmak kadar Türkiye’nin politik ve ekonomik olduğu kadar edebi, sosyal ve kültürel hayatına da etki eden marjinal bir söylemin izlerini açığa çıkaracaktır. Nitekim Türkiye’deki Yeraltı edebiyatının avangart örnekleri Fransız edebiyatından yapılan çevirilere, adaptasyonlara dayanır. Öte yandan Almanya’da Yeraltı edebiyatı alanında hâlihazırda eser veren yazarlar arasında Türkiye kökenli yazarların önemli bir yer tutması da dikkat çekicidir. Sonuçta Yeraltı edebiyatı söylemini Batı’dan önce ithal edip bir yüzyıl sonra da bir biçimde ihraç eden Türkiye’nin, elbette kendi tarihî geleneğinden getirdiği marjinal söylemi de göz ardı etmeden, içinde bulunduğumuz küresel çağdaki Yeraltı edebiyatı listesinde nerede durduğunu irdelemek önemli olacaktır.