TİFLİS ƏLİYYƏ MƏDRƏSƏSİ (1847–1919)

Özet

Kafkasların gözde mekânı olan Gürcistan, Türkiye ve Azerbaycan için hem stratejik sınır komşusu gibi hem de arazisinde yüz binlerle Azerbaycan Türkünü ve diğer Müslüman toplulukları barındırdığı dolayısıyla ilgi odağındadır. Ülkede Hıristiyanlıktan sonra en çok yayılmış din İslam'dır. Bu coğrafyada İslam medeniyetinin zengin mirasının varlığını, İslamî eğitimin, medrese ve mektep geleneğinin asırlar boyunca vüsatla geliştiğini gözlemlemekteyiz. Buradan hareketle sunulan makalede Gürcistan'da İslam öğretimi tarihinden bir yaprak olarak başkent Tiflis'te 19. yüzyılın ortalarından Sovyet devresine kadar faaliyet göstermiş Aliyye / Şii ruhani medresesinin teşkili tarihçesi izlenir, medresenin öğretim müfredatı irdelenir, yöneticilerinden, müderrislerinden, talebelerinden bahsedilir, yerli Türk gençlerinin İslamî aydınlanmasına katkıları vurgulanır. Öznel kaynaklar olarak Tiflis'teki Gürcistan Milli Arşivi'nin Merkez Tarih Arşivi'nde (GMAMTA) bulunan Rusça, kısmen de Gürcüce ve Azerbaycan Türkçesinde ilgili materyaller temel alınmıştır. Konuya ilişkin arşiv bilgilerinin analizi yöntemi kullanılarak, edinilen önemli bulgular bilimsel-pedagojik araştırma açısından incelenir, sınıflandırılır ve değerlendirilir. Makalede, Gürcistan'ın yüzyıllar boyunca İslam âlemi ile sıkı temasta bulunmasının, Türkiye–Gürcistan–Azerbaycan arasında koridor rolü üstlenmesinin burada dinlerin, medeniyetlerin bütünleşmesine, aynı zamanda da İslam eğitiminin, öğretiminin gelişimine olanak sağlamış olduğu kanaati ortaya koyulmaktadır. Konunun bilimsel araştırılması, günümüzde uluslararasılık, dinlerarasılık, kültürlerarasılık kapsamında güncel önem arz etmektedir. Anahtar kelimeler: Gürcistan'da İslam, İslam eğitimi tarihi, İslam'ın öğretimi, medrese, mektep.