Erken Dönem Türk Sineması ve Halka Yapılan İlk Gösterim Üzerine Bilinenin Aksine Bir Tespit: İlk Gösterim İzmir Apollon Salonu

Özet

1895 yılında Lumiere Kardeşler sinematoskopu bulduklarında, Osmanlı İmparatorluğu’nda  II. Abdülhamit padişahtır ve halkın hareketli görüntülerle  tanışması aslında çok daha öncesine dayanır. Osmanlı İmparatorluğu’nda çoklu dilin konuşulduğu ve kapısı Avrupa’ya açık olan Pera’da halk, hareketli görüntülerle; lanternmajik, kineteskop gibi sinematoskop öncesi aygıtlarla tanışmıştır. Hatta, Karagöz ve Hacivat gibi gölge oyunu geleneğinden yine perde ve duvarlarda kendini var eden bu görüntülerle buluşma şansını çok öncesinde elde etmiştir. Dünyanın dört bir yanından İmparatorluğa gelen operatörler, Osmanlı girişimcileriyle işbirliği yapmaktaydı. Bu operatörler, getirdikleri filmler, projektörler, fonograflar ve diğer teknik aygıtlarla; Osmanlılara asrın yeni icadını tanıtmaktaydı.  İstanbul’da  tiyatro  binaları,  kahvehane, birahane, müze, okul, bahçe ve benzeri yerlerde filmler gösterilmekteydi. 1933 yılında Cumhuriyet Gazetesi’nde yayınlanan “10 Yılın Sinema Tarihi” adlı yazıda Türkiye’ye seyyar sinemanın ilk defa 1902 senesinde Koskada Yeşil Tulumba’da bir kahveye getirilmiş olduğundan bahseder.  Bunu getiren kişi bir seyyar cambazdır. Makinesi gayet küçük, yanında getirdiği 3 filmi ise 50’şer metreliktir. 1903’te şimdiki Şehzadebaşı’ndaki Şark Kıraathanesi’nin bulunduğu binaya ise ikinci bir seyyar sinema getirilmiştir ve bu filmler 3 kuruş duhuliyeye gösterilmiştir.

İlk gösterimin sarayda Bertrand adında bir canlandırma ustası tarafından Yıldız Sarayı’nda, saray halkına yapıldığı Ayşe Osmanoğlu’nun anılarında yer almaktadır, her ne kadar tarih bilinmiyorsa da Sponeck’te gerçekleştirilen gösterimden öncesi bir tarih olarak kabul görmektedir. İlk halka açık gösterim olarak bu güne kadar 22 Aralık 1896 tarihi ve Galatasaray’daki Sponeck Birahanesi işaret edilse de ondan önceki bir tarihte gazeteci ve fotoğrafçılara yönelik ”özel bir gösterim” in bu tarihten önce yapıldığı da yeni bulunan belgeler arasındadır. Bu makalenin yazılma amacını oluşturan neden ise, bu gösterimlerden önce İzmir’de Apollon Salonu’nda halka açık bir gösterimin yapıldığına dair belge ve bilgilere ulaşılmış olmasıdır. Sinema tarihimizi etkileyecek bu durum makalenin önemini ve öznelliğini ortaya koymaktadır.