SU ÖGESİNİN FİZİKSEL VE TİNSEL DEĞERLER AÇISINDAN EĞİTİM MEKÂNLARI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: MARDİN ZİNCİRİYE VE KASIMİYE MEDRESELERİ ÖRNEĞİ

Özet

Su, yaşamın devamlılığını sağlaması açısından tüm canlılar için önemli hayati değerler arasında yer almaktadır. Bu öge, biyolojik yaşamı ayakta tuttuğu gibi tüm insani gereksinimleri ya da faaliyetleri de ayakta tutan ana maddelerden bir tanesidir. Yaşamın pek çok farklı alanında, farklı işlevlerle kendisini gösteren suyun mekân tasarımı üzerinde de fiziksel ve tinsel değerler açısından önemli bir role sahip olduğu bilinmektedir. Geçmişten bugüne mekânlarda çeşitli amaçlar için kullanılmıştır. “Mekânın bir yüzeyi olarak”, “mekânda bir öge olarak”, “mekâna ışık yansıtıcı ve yapı çevresinde kullanılan bir öge” gibi farklı kullanımlarla farklı etkiler oluşturduğu görülmüştür. Suyun, sıvı olduğu için hem durgun, hem de akışkan hallerine rastlanabilir. Bu özellikleri bakımından mekânda, hareketli su daha çok hareketin sesi ve görselliği, durgun su ise yansımaları için kullanılmaktadır. Çalışma kapsamında incelenen, Mardin ilinde yer alan ve önemli mimari yapılar arasında gösterilen Anadolu Selçuklu Devri Artuklu Dönemi medreselerinden Zinciriye ve Kasımiye medreseleri örneklerinde de suyun mekânı olan eyvanda (salon) su akışkan haldeyken ve avlu mekânında yer alan havuzdaki su durgun haldedir. Burada durgun ve akışkan haller farklı fiziksel ve tinsel birtakım anlamlara sahiptirler. Her iki medresede de, eyvan (salon) ve avlu kısmında fiziksel işlev açısından suyun, ışık ve sesle olan etkileşimi üzerinden “mekân-su” ilişkisi kurulurken, tinsel işlev açısından da birtakım sembolik anlatımların olduğu gözlemlenmektedir. Eğitim mekânı olarak düşünüldükleri zaman su, eyvanın her iki tarafında birbirine simetrik bir şekilde konumlandırılmış iki derslik arasında yer almaktadır. Suyun bu noktada kullanılmasının en büyük sebebi ve özelliği ise dersliklerden gelen seslerin birbirine karışmasını önlemek ve ses yalıtımını sağlamaktır. Ayrıca iki medresenin de avlusunda yer alan havuz da astronomi dersleri için kullanılan bir hacim olarak değerlendirilmektedir. Tinsel anlamda ise suyun akışı ile insan yaşamında doğumdan ölüme kadar olan süreç tasvir edilmiştir. Suyun çıktığı nokta; doğumu, döküldüğü yer; gençliği, ince ve uzun oluk; olgunluğu ve tüm suların toplandığı havuz da ölümü temsil etmektedir. Dolayısıyla çalışma kapsamında suyun, mekânda eyvan/avlu gibi tanımlanmış alanlarda kazanmış olduğu fiziksel ve tinsel değerleri, örnek olarak incelenmesi düşünülen eğitim mekânı olarak Zinciriye ve Kasımiye Medreseleri üzerinden aktarılacaktır.